W warunkach panującej aktualnie pandemii należy zwrócić uwagę na ewentualne skutki dla zarodka i płodu zakażenia ciężarnej kobiety wirusem SARS-CoV-2. Niektóre wirusy należą do teratogenów biologicznych - najbardziej niebezpieczny jest wirus różyczki, a obraz embriopatii różyczkowej jest dobrze znany [1, 2].

Do listy wirusów o działaniu teratogennym został w 2016 roku dodany wirus Zika, który może spowodować u płodu wady rozwojowe, zwłaszcza małogłowie [3]. W przypadku pojawienia się nowego wirusa, patogennego dla człowieka, należy zawsze się upewnić, czy nie ma on działania teratogennego (w szczególności czy spełnia kryteria Shepparda) [4], a do czasu dokonania takiej oceny wskazana jest daleko idąca ostrożność. W przypadku Zika początkowo negowano jego teratogenne działanie, ponieważ nie było ono tak silne jak  wirusa różyczki.   

Nie ma na razie informacji odnośnie działania teratogennego wirusa SARS-CoV-2. Jest jednak za wcześnie, żeby takie działanie wykluczyć, ponieważ pierwsze udokumentowane przypadki zachorowania na COVID-19 miały miejsce w grudniu 2019, zatem dopiero latem i jesienią 2020 można oczekiwać narodzin dzieci, których matki zostały zakażone wirusem SARS-CoV-2 w pierwszych 12 tygodniach ciąży. Dotychczasowe piśmiennictwo poruszające temat wpływu COVID-19 na ciążę dotyczy zakażeń w II i III trymestrze [5].

Wobec braku informacji o skutkach COVID-19 w I trymestrze ciąży, poszukiwano informacji dotyczących działania podobnych wirusów na zarodek i płód we wczesnej ciąży, dane te są jednak bardzo ograniczone. Obserwowano dwie choroby podobne do COVID-19, spowodowane wirusami z tej samej rodziny co SARS-CoV-2, z podobną do COVID-19 drogą rozprzestrzeniania się zakażenia i podobnymi objawami klinicznymi, jednak związane z większą śmiertelnością. Są to SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome), spowodowany  przez wirus SARS-CoV (od 2003r.) oraz MERS (Middle East Respiratory Syndrome), spowodowany wirusem MERS-CoV (od 2012r.) [5, 6, 7]. U kobiet w ciąży zakażonych SARS albo MERS obserwowano poronienia samoistne, porody przedwczesne, ale też urodzenie zdrowych dzieci. Opisywane przypadki były nieliczne, szczególnie mało było przypadków choroby w I trymestrze ciąży. Należy pamiętać, że w normalnych warunkach 2-3% dzieci rodzi się z wadą rozwojową, a około 12-25 % rozpoznanych ciąż kończy się poronieniem samoistnym (ryzyko populacyjne), przy czym w co najmniej 60% przypadków przyczyną poronienia jest aberracja chromosomowa u zarodka/płodu. Zatem nie każde poronienie samoistne, czy urodzenie dziecka z wadami przez kobietę zakażoną SARS-CoV-2, czy innym podobnym wirusem, należy wiązać z jego działaniem teratogennym.

W przebiegu COVID-19 dochodzi bardzo często do wysokiej gorączki, utrzymującej się od kilku do ponad 10 dni. Chociaż niektóre badania negują wpływ wysokiej temperatury ciała matki na ryzyko wad u płodu, to z wielu innych badań wynika, że hipertermia matczyna może być niezależnym czynnikiem niekorzystnie wpływającym na zarodek i płód [8, 9, 10].

EUROCAT podejmuje badania mające na celu ustalenie, czy wirus SARS-Cov-2 ma działanie teratogenne. Badania takie podejmuje także PRWWR. Dlatego bardzo ważne jest wypełnianie części ankiety zgłoszeniowej dotyczącej chorób matki w czasie ciąży. 

Zalecenia:

O ile jest to możliwe, pary planujące ciążę powinny odłożyć nieco plany prokreacyjne - do czasu ustania pandemii SARS-CoV-2, a w przypadku jej przedłużania się – do czasu, kiedy pojawią się dane mówiące o braku teratogennego oddziaływania tego wirusa na zarodek i płód.

Kobiety, które zajdą w ciążę lub są już w ciąży w czasie pandemii, powinny unikać narażenia na kontakt z wirusem SARS-Cov-2 poprzez ścisłą izolację. Ta ostrożność jest szczególnie ważna w pierwszych 12 tygodniach ciąży. Nie tylko kobieta w ciąży, ale całe otoczenie powinno mieć świadomość wagi uchronienia jej przed zakażeniem.

Należy postępować zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, „Rekomendowana ścieżka postępowania dla kobiet w ciąży w warunkach pandemii COVID-19” [11] opublikowanymi na stronie internetowej PTGiP.

Bardzo ważne jest szczegółowe kodowanie:

• B34.2 - zakażenie koronawirusem nieokreślone;
• B97.2 - koronawirusy jako przyczyna chorób sklasyfikowanych w innych rozdziałach;
• U07.1 - COVID-19.

W przypadku zachorowania kobiety w ciąży na COVID-19, istotne jest, żeby nie dopuścić do utrzymywania się wysokiej temperatury ciała, zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży.

Należy pamiętać o tym, że nasilony stres u matki niekorzystnie wpływa na płód poprzez mechanizmy epigenetyczne, dlatego kobieta w ciąży powinna być chroniona i wspierana przez otoczenie, a także ona sama – nawet w obecnej niełatwej sytuacji – powinna się starać zachować spokój. 

Piśmiennictwo

1. Webster WS. Teratogen update: Congenital Rubella. Teratology 1998, 58(1), 13.

2. Mawson RA, Croft AM. Rubella virus infection, the congenital rubella syndrome, and the link to autism. Int.J.Environ.Res. Public Health 2019, 16, 3543.

3. Rasmussen SA, Jamieson DJ, Honein MA, Petersen LR. Zika Virus and Birth Defects — Reviewing the Evidence for Causality. N.Engl.J.Med. 2016, 374, 20, 1981.

4. Sheppard TH. „Proof” of human teratogenicity. Teratology 1994, 50, 97.

5. Rasmussen SA, Smulian JC, Lednicky JA, Wen TS, Jamieson DJ. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) and Pregnancy: What obstetricians need to know. Am J Obstet Gynecol 2020 Feb 24.

6. Wong SF, Chow KM, Leung TN, Ng WF, Ng TK, Shek CC, Ng PC, Lam PW, Ho LC, To WW, Lai ST, Yan WW, Tan PY. Pregnancy and perinatal outcomes of women with severe acute respiratory syndrome. Am J Obstet Gynecol. 2004, 191(1):292.

7. Alserehi H., Wali G, Alshukairi A., Alraddadi B. Impact of Middle East Respiratory Syndrome coronavirus (MERS‐CoV) on pregnancy and perinatal outcome. BMC Infectious Diseases 2016, 16, 105.

8. Sass L., Urhoj S.K. Kjærgaard J., Dreier J.W., Strandberg-Larsen K., Nybo Andersen A.M.  Fever in pregnancy and the risk of congenital malformations: a cohort study. BMC Pregnancy and Childbirth 2017, 17, 413.

9. Graham JM, Edwards MJ, Edwards MJ. Teratogen update: gestational effects of maternal hyperthermia due to febrile illnesses and resultant patterns of defects in humans. Teratology. 1998, 58, 209.

10. Botto LD, Panichello JD, Browne ML, Krikov S, Feldkamp ML, Lammer E, et al. Congenital heart defects after maternal fever. Am J Obstet Gynecol. 2014, 210, 359.e1–359.e11.

11. http://www.ptgin.pl/rekomendowana-sciezka-postepowania-dla-kobiet-w-ciazy-covid-19

Skonsultowano z Zarządem Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.