Zadaj Pytanie

Wyślij

Dla Rodziców

Zespół Sotosa

Natalia Bacik, Anita Czyż, Patrycja Jóźwiak, Natalia Kurczewska, Wiktoria Wieliczko, Magdalena Winkel, Dagmara Dąbrowska
Koło Naukowe Instytutu Nauk o Zdrowiu na kierunku Pielęgniarstwo, Akademia Nauk Stosowanych im. Hipolita Cegielskiego w Gnieźnie
Pod kierunkiem: prof. dr hab. n. med. Alicji Krzyżaniak
Opiekun Koła Naukowego: mgr Jadwiga Surdyk
Członek honorowy Koła Naukowego: prof. ANS Agnieszka Ulatowska
 
Wstęp
     Zespół Sotosa inaczej zwany gigantyzmem mózgowym to bardzo rzadka genetycznie uwarunkowana choroba. Charakterystyczną jej cechą jest nadmierny wzrost dziecka, który zaczyna się już w życiu płodowym.
  • Nazwa “gigantyzm mózgowy” bierze się od jednego z najbardziej charakterystycznych objawów, t.j. nadmiernej wielkości czaszki u dziecka.
  • Natomiast "zespół Sotosa" pochodzi od nazwiska lekarza, który jako pierwszy opisał ten zespół.
  • Choroba ta występuje u ok. 1:15 000 żywych urodzeń.
Etiologia zespołu Sotosa
     Za rozwój objawów charakterystycznych dla zespołu Sotosa odpowiedzialna jest delecja lub mutacja punktowa genu NSD1, który zlokalizowany jest na ramieniu długim chromosomu 5 (5q35). Delecja genu koreluje zazwyczaj z obniżeniem ilorazu inteligencji i większą liczbą współwystępujących wad morfologicznych (1). Zespół Sotosa najczęściej spowodowany jest mutacją „de novo” (nowopowstałą). Osoba zdiagnozowana jest wtedy jedyną osobą z tą chorobą w rodzinie. Jedynie w około 5-10% przypadków choroba jest dziedziczona w sposób autosomalny dominujący od jednego z rodziców. W związku z tym po zdiagnozowaniu u dziecka zespołu Sotosa, należy również przeprowadzić badania u rodziców. Kluczowym działaniem jest zebranie wywiadu oraz przegląd zdjęć z dzieciństwa, ponieważ w dorosłym wieku cechy dysmorficzne nie są tak wyraźne jak w wieku dziecięcym, a deficyt intelektualny nie jest stałą cechą tej wady (2,3).
 
Opis kliniczny i przebieg choroby
     Dzieci z zespołem Sotosa najczęściej rodzą się z ciąż o prawidłowym przebiegu (4,5,6).
 
  • Karmienie, wzrost i waga
     Noworodki mają problemy z przyjmowaniem pokarmu. Ta trudność jest spowodowana brakiem koordynacji ssania i połykania. Powoduje to, że dziecko ma problemy z prawidłowym przyjmowaniem pokarmu i krztusi się przy próbie karmienia piersią lub butelką. W takim przypadku istnieje duże ryzyko zassania pokarmu do dróg oddechowych, co może doprowadzić do ciężkiego zapalenia płuc.
     Problemy w karmieniu wynikają z kilku przyczyn:
- hipotonii
- zaburzeń anatomicznych i czynnościowych przedniego odcinka przewodu
- pokarmowego
- niedojrzałości rozwojowej.
     Dzieci z zespołem Sotosa w zdecydowanej większości wykazują nadmierny wzrost. Pierwszy rok życia jest okresem, kiedy wzrost jest najszybszy (pod warunkiem, że nie występują zaburzenia karmienia). Przez cały okres niemowlęcy długość ciała często przekracza 97 centyl.
     Niedożywienie związane z trudnościami w karmieniu prowadzi do obniżenia masy ciała, co może w wieku kilku miesięcy ukrywać najbardziej charakterystyczny objaw – nadmierny wzrost. Waga i obwód głowy w okresie dzieciństwa również ulegają zwiększeniu. Dzieci często mają dość duże dłonie i stopy, mimo ogólnie ogromnego wzrostu, mają tendencję do bycia dość szczupłymi. 
     Wzrost osiąga dużą stabilność między 2 a 6 rokiem życia. Wzrost dziecka jest stały i harmonijny, nie ma widocznych gwałtownych skoków wzrostu. Jednym z najczęstszych objawów zespołu Sotosa (obserwowanym u 75% dzieci) jest zaawansowany wiek kostny (4,5,6).
     Rozwój fizyczny jest zahamowany w okresie dojrzewania, dlatego trudno jest przewidzieć ostateczny wzrost pacjenta na podstawie obserwacji jego tempa. Średni wzrost u kobiet z zespołem Sotosa wynosi 1,73 m w porównaniu do średniego wzrostu populacji jest wyższy o 6 cm. U płci męskiej wzrost jest trudny do określenia, zazwyczaj są to wartości powyżej średniej dla populacji około 1,84 m (średni wzrost populacji wynosi o ok. 11cm mniej) (4,5,6).
 
  • Cechy dysmorficzne
     We wczesnym okresie niemowlęcym charakterystyczne cechy dysmorfii dla zespołu Sotosa są słabo wyrażone. W pierwszym roku życia twarz dziecka nabiera charakterystycznego dla choroby wyglądu. Niemowlęta mają okrągłą twarz z nieproporcjonalnie dużą twarzoczaszką w porównaniu z mózgoczaszką. Typowe cechy dysmorfii występują powyżej 12 m. życia. Dzieci z zespołem Sotosa mają makrocefalię, czyli większy obwód głowy. Jej kształt przypomina odwróconą gruszkę. Twarz jest wąska i pociągła, czoło duże i wysokie, podbródek uwydatniony. Bardzo często obserwowaną cechą jest hiperteloryzm i skośno-dolne ustawienie szpar powiekowych, duże stopy i dłonie i zaczerwienienie skóry twarzy szczególnie okolicy ust, nosa i policzków. Charakterystyczną cechą są duże dłonie i stopy (4,5,6).
 
  • Rozwój psychoruchowy
     U dzieci z zespołem Sotosa zauważalne jest opóźnienie rozwoju psychomotorycznego (dziecko nie rozwija się według kamieni milowych), co wynika z zaburzeń napięcia mięśniowego oraz dużych rozmiarów ciała. Rozwój mowy u tych dzieci jest bardzo opóźniony. Dopiero w wieku ok. 2 lat, zaczynają wypowiadać pierwsze słowa jednoczłonowe (mama, tata). Umiejętności takie jak samodzielne siadanie czy chodzenie dzieci te są w stanie opanować dopiero około pół roku później niż zdrowi rówieśnicy.
     Opóźnienie motoryczne, niezależnie od tego w jakim jest stopniu, nie daje możliwości przewidzenia późniejszego rozwoju funkcji poznawczych, poziomu inteligencji i osiągnięć edukacyjnych.
     Przyczyną opóźnienia mowy może być nieleczona wada słuchu. W późniejszym okresie życia u dzieci z zespołem Sotosa występuje często jąkanie, używają trudniejszego słownictwa i mają monotonne głosy (4,5,6).
 
  • Rozwój intelektualny i zachowanie
     Dzieci z zespołem Sotosa mogą prezentować prawidłowy lub opóźniony rozwój intelektualny. Wyniki IQ dzieci zespołem Sotosa są zróżnicowane i wahają się od 21 do 103 (średnia 74). Może występować znaczny deficyt intelektualny, ale rozwój intelektualny wielu osób z zespołem Sotosa jest też prawidłowy. Rozwój każdego dziecka powinien być oceniony indywidualnie, a program nauczania dostosowany do jego możliwości. Wielu pacjentów kończy szkoły publiczne i zdobywa wykształcenie. Odkryto, że pacjenci z zespołem Sotosa mają większe trudności ze zrozumieniem czytanych treści czy wykonaniem zadań matematycznych.
     Dzieci z zespołem Sotosa mają słabą koncentrację i problemy z koncentracją uwagi. Dysproporcja między szybkim rozwojem fizycznym a nieadekwatnymi możliwościami intelektualnymi i niedojrzałością behawioralną prowadzi do nierealistycznych oczekiwań ze strony rodziców i instruktorów. W efekcie pogarszają się więzi interpersonalne, zwłaszcza z rówieśnikami, co może skutkować izolacją społeczną i trudnościami w kontaktach z innymi.
     U dzieci tych obserwuje się często powtarzalny rytm dnia, który objawia się np. ciągłym oglądaniem ulubionego filmu lub częstym powtarzaniem określonego schematu podczas zabawy. Wskazuje to na skłonność do zachowań autystycznych, jednak autyzm u nich jest rzadkością. Często mają problemy lękowe i fobie, które zakłócają codzienne funkcjonowanie. Problemy wychowawcze są jednym z najczęstszych zaburzeń obserwowanych u osób z zespołem Sotosa, ale ich profil i nasilenie różnią się w zależności od pacjenta. Osoby z zespołem Sotosa częściej angażują się w ryzykowne, impulsywne działania, nie zważając na reperkusje lub własne bezpieczeństwo. U niektórych osób dorosłych obserwuje się wiele różnorodnych zaburzeń psychiatrycznych (4,7,8,9).
 
  • Zaburzenia neurologiczne
     U pacjentów z zespołem Sotosa stwierdza się częściej nieprawidłowości w budowie anatomicznej mózgowia (1). Należą do nich między innymi:
- poszerzenie układu komorowego
- agenezja i hipoplazja ciała modzelowatego (brak lub niewykształcenie ciała modzelowatego, struktury łączącej półkule mózgu)
- jamistość przegrody przezroczystej
- wodogłowie.
     Wśród objawów neurologicznych częsta jest hipotonia, czyli obniżone napięcie mięśni. Dzieci mają trudności z koordynacją ssania i połykania. Przy przewijaniu lub przebieraniu niemowlęcia zwraca uwagę niskie napięcie mięśni, wiotkość ciała. Płacz dzieci jest cichszy, słabszy, trwa krócej. Jak już wspomniano niemowlęta później zaczynają utrzymywać główkę, samodzielnie siadać, pierwsze kroki stawiają także z opóźnieniem. Mimo hipotonii, odruchy głębokie są szybkie i niekiedy towarzyszy im foot-tremor, czyli seria mimowolnych ruchów stopy. Objawy neurologiczne są najbardziej wyrażone u niemowląt, ulegają znacznej poprawie, ale utrzymują się również w późniejszych latach. Objawy neurologiczne nie postępują, choć są obecne u każdego pacjenta i mają różne nasilenie.
     U 25% dzieci z zespołem Sotosa występują napady drgawkowe. Połowa z tego to drgawki gorączkowe, czyli pojawiające się w przypadku wystąpienia u dziecka wysokiej temperatury ciała.
 
  • Zaburzenia immunologiczne i endokrynologiczne
     U dzieci z zespołem Sotosa obserwuje się skłonność do poważnych infekcji. We wczesnym dzieciństwie infekcje są bardzo częste i dotyczą głównie układu oddechowego, co jest związane z zaburzeniami układu odpornościowego, które stwierdza się u ponad 70% pacjentów. Najczęściej objawia się nawracającymi stanami zapalnymi dróg oddechowych i ucha środkowego, Przyczyn nawracających infekcji często upatruje się tez w zmianach anatomicznych lub zaburzeniach mechanizmów fizjologicznego usuwania wydzieliny. Nawracające zapalenie ucha środkowego często powoduje utratę słuchu. Noworodki, zwłaszcza wcześniaki z zespołem Sotosa są bardziej podatne na zapalenie płuc (4,5,6). Wczesne dojrzewanie jest jednym z obserwowanych objawów w zespole Sotosa, występuje głównie u dziewcząt. Kobiety z zespołem Sotosa są częściej też bezpłodne (4,5,6).
 
  • Narząd wzroku
     Zaburzenia narządu wzroku są powszechne u osób z chorobą Sotosa. Najbardziej rozpowszechniona jest wada refrakcji - nadwzroczność powyżej 2 dioptrii. W 40% u pacjentów występuje choroba zezowa (4,5,6).
 
  • Problemy stomatologiczne
     Nieprawidłowości w uzębieniu są powszechne u pacjentów z zespołem Sotosa. Przedwczesne wyrzynanie się zębów występuje w ponad połowie przypadków, a około 75% ma zmiany koloru i nasiloną próchnicę zębów. U wielu dzieci z zespołem Sotosa nie rozwijają się zawiązki zębów stałych. Pacjenci są bardziej podatny na zapalenie dziąseł i ropnie. Przyczyna tych zaburzeń nie jest znana (4,5,6).
 
  • Wady układu sercowo-naczyniowego
     Wrodzone nieprawidłowości układu sercowo-naczyniowego występują u 3 do 24% dzieci z zespołem Sotosa. Najczęściej obejmują one nieprawidłowości przegrody międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej, a także przetrwały przewód tętniczy (4,5,6).
 
  • Układ mięśniowo szkieletowy
     Obniżenie napięcia mięśni, wiotkość więzadeł i duże rozmiary ciała są główną przyczyną komplikacji ortopedycznych. Połowa pacjentów z rozpoznanym zespołem Sotosa posiada zdeformowane stopy. Najczęstsze nieprawidłowości ze strony układu szkieletowego obejmują:
- kifoskoliozę, czyli skrzywienie boczne kręgosłupa połączone wygięciem odcinka piersiowego ku tyłowi
- zwichnięcie stawu biodrowego,
- kolana koślawe
- kolana szpotawe.
     Często spotykane u dzieci z zespołem Sotosa są złamania kości. Duża ich ilość związana jest z zaburzoną koordynacją ruchową. Opisywano przypadki złamań na skutek działania nawet nieproporcjonalnie małego urazu. Zaobserwowano częściej występującą kruchość paznokci (1,4,5,6).
 
  • Układ pokarmowy
     Głównym problemem dzieci z zespołem Sotosa są częste zaparcia, które występują u ok 10% chorych (4,5,6).
 
  • Układ moczowo- płciowy
     U dzieci z zespołem Sotosa często współwystępują wady układu moczowo płciowego (ok. 20% pacjentów). Ponadto u płci męskiej występuje wnętrostwo (niezstąpienie jednego lub dwóch jąder z jamy brzusznej do moszny) i spodziectwo, czyli umiejscowienie ujścia cewki moczowej na spodniej powierzchni prącia, nie na jego szczycie.
     Pozostałe zaburzenia układu moczowego obejmują:
- brak nerki
- torbiele nerek
- dwudzielną nerkę
- zwężenie połączenia miedniczkowo-moczowodowego
- refluks pęcherzowo-moczowodowy
- nawracające zapalenie dróg moczowych, spowodowane zaburzeniami anatomicznymi i wstecznego odpływu moczu z pęcherza moczowego do moczowodów (4,5,6).
 
  • Choroby nowotworowe
     U pacjentów z zespołem Sotosa istnieje zwiększone ryzyko różnych nowotworów złośliwych. Według danych z literatury i obserwacji klinicznych ryzyko wynosi 2,2%.
Dlatego dzieci te powinny być objęte opieka lekarza rodzinnego, a w przypadku wystąpienia niepokojących objawów wymagają konsultacji w Klinice Onkologii (4,5,6).
 
  • Diagnostyka
     Diagnostyka genetyczna możliwa jest dopiero od 10 lat, ponieważ wtedy właśnie odkryto gen odpowiedzialny za występowanie zespołu Sotosa (4,5,6). Wszyscy zatem pacjenci z podejrzeniem zespołu Sotosa powinni zostać skierowani do Poradni Genetycznej.
 
  • Leczenie
     Niestety jak w większości chorób genetycznych nie ma możliwości wyleczenia zespołu Sotosa. Dostępne są jednak różne sposoby łagodzenia objawów i dolegliwości związanych z tą chorobą. Wczesna diagnoza daje możliwość szybszego rozpoczęcia działań mających na celu poprawę jakości i komfortu życia pacjentów. Bardzo ważne są: regularna wczesna stymulacja, terapia zajęciowa, fizjoterapia, rehabilitacja i opieka logopedy. Stymulacja rozwoju wpływają na poprawę funkcjonowania chorych, ale także zapobiegają wystąpieniu powikłań. Po zdiagnozowaniu chorzy powinni być pod stałą opieką poradni genetycznej oraz w razie potrzeby wielu innych lekarzy specjalistów (4,5,6). W pomocy z agresywnym zachowaniem dzieci, wpływającym na ich koncentrację stosuje się farmakologię. W chwili obecnej najczęściej stosowanymi lekami są te podawane w przebiegu choroby ADHD (4,5,6,7,8,9,10).
 
Konsultacja genetyczna: dr hab. n. med. Anna Materna-Kiryluk, prof. UMP
 
Bibliografia
1. “Atlas malformacji rozwojowych według Smitha” Jone K.L., Jones M.C., delCampo M., Medipage, 2018, 206-207
2. “Genetics of Sotos syndrome.”, Visser R, Matsumoto N., Curr Opin Pediatr 2003; 15: 598–606
3. “Practical Genetics Sotos Syndrome”, European Journal of Human Genetics 15, Nature Publishing Group, 2007, 264–271;
4. “W kręgu chorób rzadkich. Dominacja Zaistnienia.”, Ploch L., Difin ,2021, 291-304
5. “Zespół Sotosa – przyczyny, objawy, leczenie”, Julia Starońska, https://www.mamazone.pl/ciaza/zespol-sotosa/ z dnia 14.12.2021;
6. “Sotos syndrome: a study of the diagnostic criteria and natural history.”, Hughes HE., J Med Genet 1994; 31: 20–32
7. “Psychological characteristics of Sotos syndrome.” Rutter S.C., Cole T.R. Developmental Medicine and Child Neurology, 1991; 33: 898–902.
8. “The behavioral characteristics of Sotos syndrome.” Sheth K., Moss J., Hyland S., Stinton C., Cole T., Oliver C., American Journal of Medical Genetics A, 2015; 167A(12):2945-56;
9. “Parent-Reported Communication Abilities of Children with Sotos Syndrome: Evidence from the Children’s Communication Checklist-2" Lane C., Van Herwegen J.,Freeth M., Journal of Autism and Developmental Disorders, 2019; 49:1475–1483.
10. “Characteristics of Autism Spectrum Disorder in Sotos Syndrome”, Lane C., Milne E., Freeth M., Journal of Autism Developmental Disorders, 2017; 47: 135–143;10
11. “Cognition and behaviour in Sotos syndrome: a systematic review.” Lane C, Milne E, Freeth M. Public Library of Science (PLoS) One 2016; 12; 11.
12. “NSD1 mutations in Sotos syndrome.“ Faravelli F. American Journal of Medical Genetics Part C: Seminars Medical Genetics, 137C, 2005; 137: 24–31.
13. “Familial gigantism caused by an NSD1 mutation.”, van Haelst M.M., Hoogeboom J.J., Bayjat G., Brüggenwirth H.T., van de Laar I., Coleman K. et al., American Journal of Medical Genetics, 2005; 139: 40–44.
14. “Clinical features of NSD1-positive Sotos syndrome.” Tatton-Brown K., Rahman N., Clinical Dysmorphology, 2004; 13(4):199-204;
15. “Two cases of Sotos syndrome with novel mutations of the NSD1 gene.” Fryssira H, Drossatou P, Sklavou R, Barambouti F, Manolaki N., Genet Couns 2010; 21: 53–59.

Aktualności

Postęp w realizacji Planu dla Chorób Rzadkich

 03 stycznia 2024

Prof. dr hab. n. med. Anna Latos-Bieleńska, konsultant krajowa w dziedzinie genetyki klinicznej, podsumowuje realizację Planu dla Chorób Rzadkich w 2023 roku.

Czytaj dalej

Wszelkie prawa zastrzeżone. Polski Rejestr Wrodzonych Wad Rozwojowych © 2017.

Realizacja: